Pierwszego dnia Jarosław Broda, kierownik Działu Kultury miasta Wrocław, otworzył warsztaty, witając uczestników i życząc sukcesów podczas warsztatów.
Prezes Zarządu Fundacji „Za Wolność Waszą i Naszą” Nikołaj Iwanow opowiedział uczestnikom, co ich czeka podczas ich trwania. Program rozpoczął referat Natalii Gorbaniewskiej „Mój Miłosz” – tytuł pokrywa się z tytułem jej książki, opublikowanej w zeszłym roku. Gorbaniewska pokrótce ją zaprezentowała. Na książkę złożyły się przekłady poezji i eseistyki Miłosza, nad którym pracowała przez wiele lat, a także oryginalne i tłumaczone artykuły o Miłoszu (patrz: „Nowaja Polsza”, 2012, nr 6).
Gorbaniewska przeczytała artykuł Miłosza „Biesy” – o przyczynach niesłabnącego oddziaływania powieści Dostojewskiego – i podkreśliła, że także dziś artykuł brzmi niezwykle aktualnie. Mowa była również o książce „Zniewolony umysł” i polemice wokół niej. Natalia Gorbaniewska przeczytała trzy późne wiersze Miłosza: „Bez daimoniona”, ”Stary człowiek ogląda TV”, „Na cześć księdza Baki”. Widoczne różnice formalne tych wierszy wywołały rozmowę o zasadach przekładu. Według Gorbaniewskiej, wyznawana przez sowiecką szkołę przekładu reguła ekwirytmiczności obowiązuje daleko nie zawsze, a dla przekładu wiersza wolnego potrzebne jest ucho jeszcze bardziej wrażliwe, niż przy przekładzie wiersza regularnego. Na zakończenie Natalia Gorbaniewska ogłosiła, że przygotowana zostanie książka z najlepszymi przekładami uczestników, finalistów i laureatów konkursu Miłoszowskiego i zaproponowała zebranym, aby przełożyli jeszcze jeden wiersz Miłosza z jego pośmiertnego tomu – „Żywotnik” (warianty tytułu rosyjskiego u tych, którzy już zdążyli uporać się z tym zadaniem, są różne).
Po niewielkiej przerwie wystąpił klasyk polskiego literaturoznawstwa, jeden z czołowych specjalistów w dziedzinie twórczości Miłosza, przyjaciel poety – prof. Aleksander Fiut. W swoim referacie „Miłosz znany i nieznany” poruszył niektóre z tematów, podjętych także przez Gorbaniewską: według niego „Zniewolony umysł”, książka skierowana przeciw ideologicznemu zniewoleniu jako takiemu, wcale nie jest antykomunistyczna. Prof. Fiut dłużej zatrzymał się przy wierszu „Biedny chrześcijanin patrzy na getto” i zanalizował kilka jego motywów. Zdaniem prof. Fiuta, cywilizację faktycznie XIX wieku Miłosz wiąże ze współczesnością, jego długa biografia twórcza pełna jest paradoksów – począwszy od prawa urodzenia (Polak czy Litwin?), a kończąc na systemie wartości (wysokie ideały przeciw nihilizmowi). Mowa była także o paralelach w biografiach Miłosza i Mickiewicza, w dyskusji nad referatem problem ten nie raz był podnoszony. „Miłosz nieznany” pojawił się właśnie w obszernych odpowiedziach na pytania: mówiło się i o amerykańskich przyjaźniach poety, jego życiu w Ameryce, rodzinie, reakcji na Nagrodę Nobla, a nawet o upodobaniach alkoholowych.
Ostatni referat tego dnia przedstawił jeszcze jeden znawca Miłosza – Stanisław Bereś. Referat był zbudowany w formie charakterystyki twórczości Miłosza, jego historiozofii i filozofii. Po „Skamandrze” i próbach awangardowych Miłosz pokazuje, że poezja może być terytorium myśli, okazuje się posłannictwem. Rozmyślania Miłosza dotyczą wielu tematów: natura, erotyka, kryzys cywilizacji, problematyka grzechu. Bereś poruszył także temat swego rodzaju mesjanizmu Miłosza, który widział swoją misję w zachowaniu i odnowieniu języka polskiego i kultury, a równocześnie w ich krytyce. Wielu jego współczesnym stanowisko takie było obce, ale, zdaniem prelegenta, miał do niego pełne prawo.
Первый день мастер-классов: мастер-класс торжественно открыл Ярослав Брода, начальник отдела культуры Администрации города Вроцлав, приветствовав участников и пожелав плодотворной учебы. Председатель фонда «За нашу и вашу свободу» Николай Иванов открыл программу и сообщил участникам, что их ожидает в ближайшие дни.
Первый доклад первого дня – «Мой Милош» Натальи Горбаневской. Наталья Евгеньевна кратко представила свою книгу «Мой Милош», вышедшую в прошлом году. В книгу входят переводы поэзии и эссеистики Милоша, которые Горбаневская делала на протяжении многих лет; впрочем, некоторые тексты она перевела специально для сборника. Также здесь представлены статьи о Милоше – как ее собственные, так и переведенных ею польских авторов. Горбаневская прочла статью Милоша «Бесы» – о причинах неослабевающего воздействия романа Достоевского – и подчеркнула, что статья и сегодня звучит невероятно актуально. Также речь зашла о книге Милоша «Порабощенный ум» и полемике вокруг нее. Кроме того, Наталья Евгеньевна прочла три поздних милошевских стихотворения: «Без даймониона», «Старый человек смотрит телевизор» и «В честь ксёндза Баки». Очевидные формальные различия этих стихотворений вызвали разговор о принципах перевода; Горбаневская высказала убеждение в том, что исповедуемый советской школой принцип эквиритмичности необязателен, а для перевода верлибров требуется еще более чуткое ухо, чем для перевода регулярного стиха. В завершение Горбаневская объявила о том, что готовится книга с переводами участников, финалистов и лауреатов Милошевского конкурса, и предложила собравшимся к концу мастер-классов перевести еще одно стихотворение Милоша из его последнего сборника.
После небольшого перерыва выступил классик польского литературоведения, один из ведущих специалистов по творчеству Милоша, личный друг поэта – Александр Фьют. В своем докладе «Милош известный и неизвестный» он коснулся некоторых тем, затронутых и Горбаневской, – так, по его мнению, «Порабощенный ум» – универсальная, вовсе не только антикоммунистическая книга, направленная против идеологического порабощения как такового. Фьют подробно остановился на стихотворении «Бедный христианин смотрит на гетто» и разобрал несколько его мотивов – от муравьев, фигурирующих в тексте, до боязни героя стихотворения быть случайно причисленным к палачам. Милош, по мнению Фьюта, связывает цивилизацию фактически XIX века с современностью; его долгая творческая биография полна парадоксами – начиная от права рождения (поляк или литовец?) и заканчивая религиозностью и системой ценностей (высокое против нигилизма). Речь зашла о параллелях в биографиях Милоша и Мицкевича; в обсуждении доклада этот вопрос поднимался не раз. Собственно «Милош неизвестный» появился именно в пространных ответах на вопросы: здесь говорилось о дружеских связях поэта, его жизни в Америке, его семье, реакции на Нобелевскую премию и даже алкогольных предпочтениях.
Проф. Александр Фьют, фрагмент выступления „Известный и неизвестный Милош”.
Последний доклад первого дня представил еще один знаток Милоша – Станислав Бересь. Доклад был выстроен как характеристика милошевского творчества, его историософии и философии. После «Скамандра» и авангардистских опытов Милош показывает, что поэзия может быть территорией мысли, она оказывается посланничеством. Милош размышляет на множество тем – природа, эротика, кризис цивилизации, проблематика греха. Бересь затронул и своего рода мессианство, пророческую позицию Милоша, видевшего свое призвание в сохранении и обновлении польского языка и культуры и одновременно в их критике. Многим современникам такая позиция была чужда и непонятна, но, по мнению докладчика, Милош имел на нее полное право.
Лев Оборин
Проф. Станислав Бересь, фрагмент выступления „Милош – последний гражданин Великого Княжества Литовского”.
