Warsztaty poetycko-literackie, dzień 5.

Piąty dzień warsztatów rozpoczął się wykładem Krzysztofa Czyżewskiego „Inna wierność Czesława Miłosza”. Czyżewski mówił o trwającej po kres życia wierności miejscom młodości poety – wśród nich miasteczku Krasnogruda, dokąd przyjeżdżał na wakacje, gdzie przeżył pierwszą nieszczęśliwą miłość (i nawet próbował się zastrzelić). Już swoje przeniesienie się z Wilna do Warszawy Miłosz uważał za wygnanie, tym bardziej dramatycznym przeżyciem była dla niego emigracja do Francji. Poczucie małej ojczyzny – określające Miłosza, jego „litewski tekst” wywoływał protesty niektórych Polaków. Miłosz miał wielu wrogów, zarówno w Polsce, jak i na Zachodzie: nie odpowiadał modelowi przedstawiciela polskiej diaspory.

Drugim referentem był Nikita Kuzniecow, mówił o przekładzie prozy Miłosza. Kuzniecow właśnie wydał po rosyjsku znaną i najlepszą powieść Miłosza „Dolina Issy”. Opowiedziawszy nieco o książce Miłosza „Zdobycie władzy” i mającej się pojawić w najbliższym czasie, niepublikowanej wcześniej powieści fantastycznej „Góry Parnasu”, w której autor próbuje przepowiedzieć los cywilizacji, Kuzniecow przeszedł do historii powstania „Doliny Issy”. Powieść została napisana w latach 1953-1955, wkrótce po wyemigrowaniu do Francji, to jest w jednym z najtrudniejszych okresów życia Miłosza. Mamy przed sobą powieść o dojrzewaniu i o nieskończenie drogich miejscach. Istnieje opinia, że „Dolina Issy” – to jeden wielki traktat teologiczny; w tym dzieciństwie i miejscu nie jest jasne, skąd bierze się zło. „Dolina” to rzecz nie w pełni autobiograficzna, ale można się z niej wiele dowiedzieć na temat biografii Miłosza. Wielowarstwowy i zmienny język powieści sprawia, że wiele osób mówi o prozie poetyckiej: to język egzotyczny, pełen lituanizmów, nieznanych nawet niejednemu wykształconemu Polakowi.

Podczas pracy nad przekładem Kuzniecow był zmuszony przeprowadzać całe mikrobadania, aby poznać sens poszczególnych słów i wyrażeń; pomogły mu w tym różne źródła – od słownika Dala po współczesnych mieszkańców rodzinnych stron Miłosza (na przykład, nazwę miejscowego dania „banduki” wyjaśniła dopiero pewna mieszkanka Szetejni – powiedziała ona, że ostatnia stara gospodyni, która umiała je robić, zmarła kilka lat temu). I tu pojawia się klasyczny problem tłumacza – „wyobcowanie czy udomowienie”? Wybór pierwszej drogi pozwala ocenić „samoegzotyzację” Miłosza, jego twórczą pozycję. Pod koniec wystąpienia Nikita Kuzniecow przeczytał kilka fragmentów swojego tłumaczenia „Doliny Issy” i zademonstrował filmowane w Szetejniach kadry, a także fotografie rodziny Miłosza z początku XX wieku.

Tego dnia warsztaty były znów poświęcone niedawnym wierszom Różewicza, m.in. „zawód: literat” i „jeszcze jeden dzień”. Rozmowa dotyczyła lakonizmu Różewicza, jego rezygnacji z figur i poetyzmów, energii jego tekstów. Pojawiały się porównania do tekstów filozoficznych Wittgensteina.

Dzień zakończyło spotkanie z wrocławskimi poetami. Nikołaj Iwanow zaproponował uczestnikom, aby przeczytali swoje wiersze i przekłady. Wystąpili w kolejności Lew Oborin, Anastasija Wiekszina (która z udziałem samego autora przeczytała przekłady Mirosława Marciola oraz swoje wiersze), Natalia Gorbaniewska (przekłady z Norwida i własne wiersze), Urszula Kozioł, Siergiej Siemieniuk, Władimir Sztokman (swoje wiersze po polsku), profesor Stanisław Bereś, Władimir Okuń, Siergiej Ostrowskich, Igor Biełow, Wiera Winogradowa (przekłady z Leszka Żulińskiego). Wrażenie, jakie spotkanie z Urszulą Kozioł wywarło na laureatach konkursu Jarosławie Ananko i Genrichu Kirschbaumie, było tak wielkie, że oderwali się od zadań, zaproponowanych na warsztatach i zabrali się do pracy nad wierszami poetki. Mamy nadzieję, że przekłady te będzie można wkrótce przeczytać na łamach „Nowoj Polszy”.


 

Пятый день мастер-классов начался с доклада Кшиштофа Чижевского «Другая верность Чеслава Милоша». Чижевский говорил о пожизненной верности Милоша местам своей юности — в том числе городку Красногруде, куда он приезжал на каникулы, где пережил первую, несчастную, любовь (и даже пытался застрелиться).

Фрагмент доклада Кшиштофа Чижевского «Другая верность Чеслава Милоша».

Свой переезд из Вильнюса в Варшаву Милош уже считал изгнанием; тем более эмиграция во Францию была для него событием драматическим. Чувство малой родины — определяющее для Милоша, его «литовский текст» вызывал у поляков протесты: у Милоша было множество врагов как в Польше, так и на Западе: он не соответствовал модели представителя польской диаспоры.

Вторым докладчиком выступил Никита Кузнецов; его доклад был посвящен переводу прозы Милоша. Кузнецов только что издал по-русски знаменитый и лучший роман Милоша «Долина Иссы». В начале доклада речь шла о романе «Захват власти», который Милош писал в спешке, чтобы подать на Европейскую литературную премию; несмотря на то что книга премию получила, Милош признавался, что свой роман не любит и историческая проза — не его призвание. В ближайшее время выходит ранее не опубликованный фантастический роман Милоша «Парнасские горы», в котором он пытается предсказать судьбу цивилизации.

Фрагмент доклада Никиты Кузнецова „Проза Милоша. Перевод”.

Никита Кузнецов рассказал об истории создания «Долины Иссы». Роман был написан в 1953—1955 годах, вскоре после эмиграции во Францию, то есть в один из самых сложных периодов в жизни Милоша. Перед нами роман о взрослении в бесконечно дорогих местах. Существует мнение, что «Долина Иссы» — один большой богословский трактат; неясно в этом детстве и месте, откуда может взяться зло? «Долина» — не полностью автобиографическая вещь, но из нее можно многое узнать о биографии Милоша. Многослойный и изменчивый язык романа заставляет многих говорить о поэтической прозе: это язык экзотический, наполненный литуанизмами, которые не знакомы даже многим обрадованным поляком.

Для перевода Кузнецову приходилось производить целые микроисследования, пытаясь узнать смысл отдельных слов и выражений; помогали ему в этом разные источники — от словаря Даля до современных жителей милошевских родных мест (так, название местного блюда «бандуки» разъяснила только одна жительница Шетеняя, указавшая, что последняя старая хозяйка, которая умела их готовить, скончалась несколько лет назад). Здесь встает классическая проблема переводчика — «остранение или одомашнивание?» Выбор первого пути позволяет судить о «самоэкзотизации» Милоша, его творческой позиции. В конце доклада Никита Кузнецов прочитал несколько фрагментов своего перевода «Долины Иссы» и продемонстрировал сделанные в Шетеняе фотографии, а также снимки семьи Милоша, сделанные в начале XX века.

Мастер-класс этого дня был вновь посвящен недавним стихам Тадеуша Ружевича, в том числе «профессия: литератор» и «еще один день». Речь зашла о лапидарности Ружевича, его отказе от фигур и поэтизмов, драйве его текстов. Звучали сравнения с философскими текстами Витгенштейна.

День завершился встречей с вроцлавскими поэтами. Николай Иванов предложил участникам мастер-класса прочитать свои стихи и переводы. Выступили (по порядку) Лев Оборин, Анастасия Векшина (прочитавшая свои переводы из Мирослава Марцоля при участии самого автора и собственные стихи), Наталья Горбаневская (переводы из Норвида, собственные стихи), Уршула Кожёл, Сергей Семенюк, Владимир Штокман (собственные стихи на польском языке), профессор Станислав Бересь, Владимир Окунь, Сергей Островских, Игорь Белов, Вера Виноградова (переводы из Лешека Журинского). За чтением последовал банкет.

Możliwość komentowania została wyłączona.