Ostatni dzień warsztatów rozpoczął się od spotkania z Tony’m Miłoszem. Tym razem szczegółowo opowiedział on o życiu swojego ojca we Francji i Ameryce, o czasach, gdy w Polsce Miłosza uważano za odszczepieńca i wykreślano z encyklopedii. Znalazłszy się we Francji, Miłosz poczuł, że w powietrzu krążą idee marksistowskie. Po jakimś czasie przeniósł się do Ameryki, gdzie akurat rozgorzała antykomunistyczna paranoja i jako wychodźcę z Europy Wschodniej uważano go za komunistę.
Studenci Miłosza, którzy znali polski, jako pierwsi przetłumaczyli go na angielski, i stopniowo zdobył uznanie w Ameryce. Miłosz mówił, że sława, jakie często padają o demoralizacji i paranoi Ameryki, są słuszne, jednak większość Amerykanów to wspaniali ludzie, dobrzy pracownicy. Dzisiaj Amerykanie, jak mówi Tony, uważają Miłosza za swojego poetę, na równi z Whitmanem czy Frostem i to, ze Miłosz pisał po polsku zupełnie im nie przeszkadza.
Uczestnicy seminarium Wiera Winogorowa, Łada Syrowatko i Siergiej Siemieniuk przeczytali swoje przekłady wiersza „Żywotnik” – pozostali uczestnicy kontynuowali pracę nad wierszem podczas i po zakończeniu warsztatów, gdy już rozjechali się do domów. Tony Miłosz zwrócił uwagę na konieczność zachowania ironicznego tonu w tym wierszu i przeczytał jego wspaniały przekład na angielski. Następnie odpowiadał na pytania – o religijność swojego ojca, o stosunki Miłosza i Josifa Brodskiego (w szczególności mowa była o znanym liście Miłosza do Brodskiego, Tony obiecał poszukać jego brudnopisu w archiwum rodzinnym), o negatywny stosunek Miłosza do pieśni do jego wierszy, upodobania poety w muzyce i malarstwie (na temat Picassa Miłosz mówił: „coś z nim nie tak”). Mowa była także o przyzwyczajeniach poety w pracy i czytaniu.
Po przerwie uczestnicy seminarium zebrali się, aby posłuchać Grzegorza Gaudena, dyrektora polskiego Instytutu Książki. Gauden opowiedział o pracy Instytutu, o wsparciu dla tłumaczy literatury polskiej: Instytut organizuje seminaria, przeprowadza Międzynarodowy Kongres Tłumaczy Literatury Polskiej, wspiera finansowo projekty dotyczące przekładu i promocji literatury polskiej – tylko w ubiegłym roku na tłumaczenie 1283 książek na 45 języków przeznaczono milion złotych.
Dla tłumaczy są fundowane stypendia pobytowe w Polsce i nagrody (rosyjską laureatką nagrody Transatlantyk była Ksenia Starosielska). Instytut współpracuje z najważniejszymi targami książki na świecie, w tym z rosyjskimi „non/fiction”. W 2011 roku, który był ogłoszony Rokiem Miłosza, Instytut pomógł wydać 301 książek poety w 37 krajach. W tym roku analogiczny program dotyczy twórczości Brunona Schulza i Janusza Korczaka. Są zaplanowane konkursy i programy, poświęcone Wisławie Szymborskiej. Gauden zaprosił wszystkich tłumaczy literatury polskiej do dzielenia się swoimi projektami z Instytutem.
Na uroczystym zamknięciu seminariów podsumowano rezultaty żywiołowo ogłoszonego konkursu na najlepszy przekład Tadeusza Różewicza. Decyzją Igora Biełowa i Natalii Gorbaniewskiej pierwszą nagrodę – książkę Różewicza z autografem – otrzymał autor tego artykułu, drugą – Anastasija Wiekszyna, Łada Syrowatko, i Władimir Okuń. Poza tym wszyscy uczestnicy otrzymali dyplomy i książki od Fundacji „Za Wolność Waszą i Naszą” oraz wrocławskiego Wydziału Kultury. Na bankiecie wznoszono toasty za to, aby spotkanie tłumaczy we Wrocławiu nie było ostatnim; Fundacja zaczyna już myśleć o nowych konkursach na najbliższe lata.
Последний день мастер-классов начался со встречи с Тони Милошем, сыном поэта. На этот раз пан Тони подробно рассказал о жизни своего отца во Франции и Америке, о времени, когда в Польше Милоша считали изгоем и вычеркивали из энциклопедий.
Попав во Францию, Милош ощущал, что в воздухе здесь носились марксистские идеи. Через некоторое время он переехал в Штаты, где как раз разгоралась антикоммунистическая паранойя и его как выходца из Восточной Европы считали коммунистом. Студенты Милоша, знавшие польский, первыми перевели его на английский язык, и постепенно он получил признание и в Америке. Милош говорил, что то, что часто произносят о разврате и паранойе Америки, справедливо, но большинство американцев — прекрасные люди, добрые труженики. Сегодня американцы, по словам пана Тони, считают Милоша своим поэтом, наравне с Уитменом или Фростом, — то, что Милош писал по-польски, их не останавливает.
Участники семинара Вера Виногорова, Лада Сыроватко и Сергей Семенюк прочитали свои варианты перевода одного из последних стихотворений Милоша «Żywotnik» — остальные участники еще работают над стихотворением; срок выполнения перевода — конец ноября.
Тони Милош подчеркнул необходимость сохранения ироничного тона в этом стихотворении и прочитал его блестящий перевод на английский.
После этого он ответил на вопросы — о религиозности своего отца (здесь пан Тони сослался на свой детский опыт), об отношениях Милоша и Иосифа Бродского (в частности, речь зашла об известном письме Милоша к Бродскому, черновик которого пан Тони пообещал поискать в семейном архиве), о неприязненном отношении Милоша к песням на его стихи, предпочтениях поэта в музыке и живописи (о Пикассо Милош говорил: «Что-то с ним не так»). Говорилось и о привычках поэта в работе и чтении.
После перерыва участники семинара собрались, чтобы послушать Гжегожа Гаудена, директора Польского института книги — одного из спонсоров мастер-классов и Милошевского конкурса. Пан Гауден рассказал о работе института, о поддержке переводчиков польской литературы: институт организует семинары, проводит Международный конгресс польской литературы, оказывает финансовую поддержку проектам по переводу и популяризации польской литературы: только в прошлом году на перевод 1283 книг на 45 языков был выделен миллион злотых.
Для переводчиков существуют стипендии с проживанием в Польше и премии (русским лауреатом премии «Трансатлантик» была Ксения Старосельская). Институт сотрудничает с крупнейшими книжными ярмарками мира, в том числе с российской «non/fiction». В 2011 году, который был объявлен годом Милоша, Польский институт книги помог выпустить 301 книгу поэта в 37 странах. В этом году такая же программа проводится для творчества Бруно Шульца и Януша Корчака. Планируются конкурсы и программы, посвященные Виславе Шимборской. Пан Гауден приглашает всех переводчиков польской литературы делиться с Институтом своими проектами.
На торжественном закрытии семинаров были подведены итоги стихийно объявленного конкурса переводов стихов Тадеуша Ружевича. Первую премию — книгу Ружевича с автографом — получил Лев Оборин, вторые — Анастасия Векшина, Лада Сыроватко и Владимир Окунь. Кроме этого, все участники получили дипломы и книги от города Вроцлав, фонда «За вашу и нашу свободу» и Польского института книги. На банкете поднимались тосты за то, чтобы эта встреча переводчиков во Вроцлаве была не последней; фонд уже начинает думать о новых конкурсах и семинарах в следующем году.
